Gaiplik: TMK’daki Genel Rejim ve Emniyet Personeline Özgü 2019 Düzenlemesi
Gaiplik, bir kişinin ölümünün kesin olarak ispatlanamadığı ancak ölüm ihtimalinin güçlü kabul edildiği hâllerde devreye giren özel bir hukuki mekanizmadır. Türk Medenî Kanunu (TMK), gaipliğin koşullarını ve gaiplik kararının aile hukuku ile miras hukuku üzerindeki sonuçlarını ayrıntılı biçimde düzenler. Bunun yanında 2019 yılında 3201 sayılı Emniyet Teşkilatı Kanunu’na eklenen Ek Madde 37, özellikle terörle mücadelede kaybolan veya alıkonulan emniyet personeli için TMK’dan daha koruyucu, farklı ve uygulamada pek bilinmeyen bir özel rejim getirmiştir.
Aşağıda önce TMK’daki genel çerçeve, ardından emniyet personeline özgü 2019 düzenlemesi özetlenmektedir.
TMK’ya Göre Gaiplik (Genel Çerçeve)
Gaiplik kararı, TMK m. 32–35 arasında düzenlenir.
– Ölüm tehlikesi içinde kaybolma durumunda en az 1 yıl,
– Uzun süredir haber alınamama durumunda en az 5 yıl geçmelidir.
Mahkeme, ilan yoluyla bilgi toplar ve en az 6 aylık bir ilan süresi verir. Sonuç alınmazsa gaiplik kararı verilir ve kişi “ölmüş gibi” hukuki sonuç doğurur.
Aile hukuku bakımından sonuçlar
TMK m. 131 uyarınca, gaipliğine karar verilen kişinin eşi, evlilik mahkemece feshedilmedikçe yeniden evlenemez.
Evlilik feshedildikten sonra yapılan yeni evlilik geçerlidir; gaip geri dönse bile bu evlilik geçerliliğini korur.Evlilik feshedilmediği sürece babalık karinesi işlemeye devam eder; doğan çocuğun babası hâlen gaip sayılan koca kabul edilir.
Miras hukuku bakımından sonuçları
TMK m. 584 gereğince, gaibin mirası mirasçılara güvence karşılığında teslim edilir:
– Ölüm tehlikesinde 5 yıl,
– Haber alınamama hâlinde 15 yıl süreyle güvence devam eder.
Gaip ortaya çıkarsa miras geri verilir.
Ayrıca gaibin hem mirasbırakan hem mirasçı olduğu hâllerde ve uzun süre ortaya çıkmama durumunda Hazine’nin başvurusu için de özel hükümler bulunur (TMK m. 586–588).
Emniyet Personeline Özgü Gaiplik Düzeni (Ek Madde 37 – 2019)
7196 sayılı Kanun ile 3201 sayılı Emniyet Teşkilatı Kanunu’na eklenen Ek Madde 37, terörle mücadelede kaybolan veya görevi nedeniyle alıkonulan personel için TMK’dan çok daha koruyucu bir özel sistem getirir.
Bu düzenleme, uygulamada pek bilinmeyen önemli bir yeniliktir:
1. Aylık ve sosyal haklar kesintisiz devam eder
Personel terörle mücadelede kaybolmuş veya alıkonulmuşsa, hiçbir başvuru gerekmeksizin görev aylıkları ailelerine ödenmeye devam eder.
Aileler tüm sosyal haklardan yararlanmaya devam eder.
2. SGK aylığı bağlanınca görev aylığı kesilir
Gaiplik kararı sonrası SGK tarafından hak sahiplerine aylık bağlanırsa, görev aylığı sadece bu tarihten itibaren kesilir.
Bu tarihe kadar yapılan ödemeler geri alınmaz.
3. Aile başvuru yapmazsa birim doğrudan gaiplik başvurusu yapabilir
TMK’daki bekleme süresi geçtikten sonra 1 ay içinde aile mahkemeye başvurmazsa, personelin görev yaptığı birim resen gaiplik başvurusu yapabilir.
Bu, kamu güvenliği açısından getirilen güçlü bir koruma mekanizmasıdır.
4. Terfi ve özlük hakları dondurulur
Gaiplik kararı verilene kadar personelin terfi ve özlük işlemleri bekletilir.
5. Personel geri dönerse hakları geriye dönük hesaplanır
Personel sonradan ortaya çıkarsa, göreve döndürülmesi değerlendirildikten sonra görev aylıkları geriye dönük hesaplanarak, SGK’nın ödediği tutarlar mahsup edilmek suretiyle ödenir.
TMK’daki gaiplik hükümleri genel bir çerçeve sunarken, Emniyet Teşkilatı Kanunu Ek Madde 37, terörle mücadelede kaybolan ya da alıkonulan personel için koruyucu bir sistem kurar. Aylıkların başvuruya gerek olmaksızın devam etmesi, sosyal hakların kesilmemesi, birimin resen başvuru yapabilmesi ve sonradan dönen personele geriye dönük ödeme yapılması gibi unsurlar, bu düzenlemeyi TMK’dan ayrıştırır.
Bu nedenle Ek Madde 37, uygulamada az bilinen ancak pratikte büyük önem taşıyan bir özel gaiplik rejimi niteliğindedir ve bloglarda özellikle vurgulanması gereken nitelikli bir mevzuat bilgisidir.
